Emoties als innerlijk kompas

Vera Helleman, schrijfster van De emotie encyclopedie:
‘Emoties zijn belangrijker dan we denken’

Emoties kunnen ons en onze cliënten soms flink in de weg zitten. Maar volgens levensleraar Vera Helleman komt dat vooral omdat we ze niet goed begrijpen. ‘Alle emoties, ook de negatieve, hebben altijd een positieve boodschap in zich. Het zijn richtingaanwijzers, die ons iets willen vertellen.’ Deze maand komt haar boek De emotie encyclopedie uit, geschreven voor iedereen die worstelt met zijn gevoelens en zichzelf beter wil leren kennen. Maar in het bijzonder voor hulpverleners.

Vera: ‘Vaak weten we niet wat we met onze emoties aan moeten. Sterker nog: we hebben soms niet eens door dát we ze hebben. We zijn het contact met onze emoties verloren. En als we ze voelen, zien we ze als iets waar we vanaf moeten. Ja, de positieve willen we wel, maar met de negatieve weten we ons vaak geen raad. Of we stoppen ze weg of leven ze uit naar buiten en creëren drama’s, met al het gedoe daaromheen. Kortom: we lijden door onze emoties in plaats van dat we ons erdoor laten leíden. Want precies dat is wat ze doen: als een innerlijk kompas wijzen ze ons de weg. Wie ze op de juiste manier weet te interpreteren, krijgt meer grip op zichzelf en de wereld om zich heen.
Wat dat voor een hulpverlener betekent? Allereerst dat hij leert goed contact met zichzelf te maken. Zodra hij dat kan, heeft hij een directe en snelle ingang om ook zijn cliënt daarbij te helpen.’ Vera heeft een achtergrond in de integratieve psychotherapie. In haar boek beschrijft ze maar liefst 350 emoties, die helemaal tot in detail zijn uitgewerkt, inclusief uitleg over waarvoor ze dienen. De emoties zijn daarbij onderverdeeld in acht basiscategorieën: liefde, vreugde, verbazing, angst, afkeer, verdriet, boosheid en schaamte & schuld. ‘Waarin mijn boek zich onderscheidt, is met name de kijk vanuit een diepgaande non dualistische filosofie, waarbij ook de zielslaag een rol speelt. Die dimensie zijn we in de huidige benadering van de psychologie steeds meer kwijtgeraakt. Terwijl psychologie van oorsprong leer van de ziel betekent. Psyche is oud-Grieks voor adem of ziel en logos staat voor leer. Vroeger werd psychologie daarom zielkunde genoemd. Tegenwoordig is psychologie meer een wetenschap die het menselijk denken en gedrag bestudeert.’

Onderdrukken of uitdrukken
Het lastige met emoties is volgens Vera dat we ze niet begrijpen, waardoor we ze als zodanig ervaren. ‘Zolang we positieve gevoelens hebben, is er niets aan de hand. Sterker nog: daarvan willen we er liefst zoveel mogelijk. Maar zodra er een negatieve emotie opkomt, begint de worsteling. Daarbij zijn we gewend om gevoelens te onderdrukken of uit te drukken. Beide zijn echter een beweging vandaan van wat zich werkelijk afspeelt in je innerlijk. Door gevoelens te onderdrukken, negeren we de boodschap die ze je willen brengen. Er vormt zich een emotionele verkramping in je systeem en je raakt uit verbinding  met jezelf. Of je leeft het uit op de buitenwereld, wat misschien oplucht, maar ook dan heb je het gevoel niet erkend, en dus evengoed de boodschap gemist.’
‘Het komt er op neer dat hoe negatiever wij de emotie ervaren, hoe meer wij het contact met onze kern kwijt zijn. Hoe meer pijn er is, hoe harder een emotie schreeuwt: wat je nu gelooft, klopt niet. Aan de andere kant geeft een positieve emotie als blijdschap juist aan: dit is de goede richting. Kortom: emoties leiden ons, helpen ons herstellen of stappen te zetten. Ze geven feedback op hoe onze binnenwereld omgaat met de buitenwereld. Belangrijk daarbij is het besef dat emoties altijd over jou zelf gaan en dus niet over een ander. Ze geven aan wat wel of niet goed is, voor jóu, in relatie tot je omgeving. Het gaat dus niet om goed en fout als dé waarheid en daarmee ook niet om schuld. Door dit te begrijpen, leren we communiceren vanuit ons eigen, unieke innerlijk.’

60.000 gedachten
Hét uitgangspunt daarbij is volgens Vera de realisatie dat onze gedachten niet zo betrouwbaar zijn als we geneigd zijn te denken. ‘We hebben zo’n 60.000 gedachten per dag. Gelukkig geloven we die niet allemaal, want dan zouden we geen leven hebben. Er zitten echter gedachten tussen, die we wél voor waar aannemen. Het zijn dan overtuigingen geworden, die ons zelf- en ons wereldbeeld vormen. Bijvoorbeeld dat je niet goed genoeg bent of dat je iets niet kunt. Door een gebeurtenis, die lijkt op een eerdere negatieve ervaring, kan zo’n gedachte opkomen. Het zijn dan je emoties die vervolgens aangeven, dat die overtuiging niet bij je past en niet langer functioneel is. Die wil losgelaten worden, geneutraliseerd of vervangen door iets nieuws, afhankelijk van de soort emotie die we voelen. Emoties hoeven dus helemaal geen worsteling te zijn!’
De identificatie met emoties is voor velen een valkuil, weet ze. ‘Omdat ze zo echt lijken. Je voelt ze daadwerkelijk in je lichaam. Maar jij bént niet je emoties, net zoals je niet je gedachten bent. Je erváárt emoties en gedachten. Je emoties zijn een reactie op je geloof in een gedachte dan wel overtuiging en die vloeit weer voort uit een associatie. Hoe eerder je de emotie opmerkt, hoe sneller je  bij de gedachte bent die je geloofde. Je emoties helpen je op deze manier waakzaam te blijven en je overtuigingen te onderzoeken. Belangrijk daarbij is om de weerstand tegen negatieve emoties op te geven. Want zolang je weerstand blijft houden tegen pijn en ongemak kun je niet eerlijk kijken. Waar het om gaat is de emotie helemaal toe te laten, waarbij je als aanschouwer aanwezig blijft, en ervoor kiest om niet in het verhaal mee te gaan. Dat komt er op neer dat je voor honderd procent de verantwoordelijkheid voor de pijn in jou neemt. Die pijn is te herleiden naar twee dingen: een emotie en een gedachte die eraan vooraf ging. En om die twee gaat het steeds. De gedachte wil losgelaten worden, de emotie wil er mogen zijn.’

Boze cliënt
Hoe dit alles in de praktijk te brengen in relatie tot een cliënt? Stel bijvoorbeeld dat een cliënt boos op je wordt? Hij vindt dat je iets verkeerd gedaan hebt, namelijk dat je hem teveel betuttelt. Wat doe je dan als hulpverlener? Vera: ‘Op het moment dat een cliënt boos wordt, geeft zijn systeem aan dat hij iets geloofd heeft. Zoals dat hij vriendelijk je suggestie moet aannemen. De boosheid vertelt hem vervolgens dat deze gedachte niet klopt én zorgt ervoor dat zijn balans weer hersteld. Boosheid is een heel krachtig, ferm, vurig, levendig gevoel. Door die emotie te voelen, voelt de cliënt ook zijn kracht weer en pakt hij die als het ware terug. Precies wat de bedoeling is, want die had hij weggegeven! Zodra een cliënt dus boosheid laat zien, geeft dat aan wat hij nodig heeft en weet jij als hulpverlener dat het op dit moment voor deze cliënt belangrijk is om zelf keuzes te maken. Het gaat er daarbij nooit om wie er gelijk heeft. Het gaat erom wat werkt voor de cliënt en dat weet zijn innerlijke systeem het beste. De essentie is kortom: dat je je cliënt helpt om in contact met zijn gevoelens te komen, en hem die te vertalen naar wat hij nodig heeft. Want die antwoorden heeft hij namelijk zelf. Dat is het mooie ervan! Je bent dan in verbinding met elkaar en zorgt ervoor dat er gelijkwaardigheid is. Waarmee je de mens tegenover je en diens onafhankelijkheid zo veel mogelijk overeind houdt. Steeds vanuit zijn gevoelens breng je een cliënt dus als het ware bij zichzelf terug, zonder al te lang en te diep het verhaal in te gaan. Bij jou als hulpverlener kan de boosheid van je cliënt uiteraard ook emoties oproepen, zoals schrik, aangevallen voelen of afgewezen. Ook naar die gevoelens kun je kijken. Wat geloof jij over jezelf op dat moment? Als je dat steeds toepast, wordt het omgaan met gevoelens veel luchtiger. Ze helpen je je overtuigingen meer af te stemmen op je eigen innerlijk, waardoor je gelukkiger wordt.’

Tekst Jacqueline Bot voor AS Magazine